قدس آنلاین- گروه استانها- طیبه قاسمی؛ اگر به شرایط جغرافیایی خوزستان آشنا باشید می دانید که در دل این جلگه رودهای زیادی جریان دارد، خوزستان سرزمینی است که آب و نفت دو نعمت اعلا را خداوند به مازاد به او بخشیده، در تمام سالهای عمرش درگیر حاشیه های نفتی بوده و حالا، این سرزمین در قرن جدید که بهای نفت در برابر آب رو به افول می رود ناخواسته محل جدال های آبی است، هنوز جای زخم های تفنگ بدستان برای غارت نفت بر آجرهای خانه های خرمشهر و آبادانش باقیست و هنوز خاک آن درد دارد برای برپا شدن و به آغوش گرفتن سر سبزی درختانش، این سرزمین وسیع را اگر ورق بزنید پر است از زمین های بایری که سابق بر این از سرسبزترین مناطق خاورمیانه بوده است و حالا در انتظار جرعه ای آب نفس هایش کند می زند.
پیشینه تاریخی
قصه ریزگردها هم چند سالی است گرد خاک می پاشد بر این زخم تا شاید گم شود و ردی برای مقصر بودن کسی و مطالبه گری این مردم سردرگم میان تمام وعده وعیدهای درست شدن شرایط باقی نماند، آب که جایش را به ریزگرد بدهد، برشمردن کانون های این ریزگردها بر مسئولان واجب می شود، هرچند خوزستان آلبوم مشکلات زیست محیطی است که قدرت انتخاب را کاهش می دهد اما زمین های بایر اطراف اهواز هم جز این کانون لقب می گیرد، عنوان‌کردن و پررنگ کردن نقش و سهم منشا خارجی در بروز پدیده گرد و خاک شاید دلیل قابل اشاره ای باشد اما اگر هدف جلوگیری از اقدام های درست به دلیل خرج نکردن پولی باشد که به راحتی در جاهای دیگر هدر می رود نتیجه اش می شود بار سنگینی بر دوش قشر همیشه چوب خور مردم که آنها را گرفتار در تنگی نفس ها و بیماری کند و بس.
در کنار این موضوع سابق بر این گفته شده بود اسناد بسیار قدیمی وجود دارد که نشان می‌دهد منطقه خاورمیانه یکی از مناطق با پتانسیل بالای وقوع پدیده گرد و خاک در دنیا بوده است و اولین سند علمی درباره گرد و خاک در جهان نیز که توسط هرودوت گزارش شده، مربوط به مدفون شدن سپاه کمبوجیه در مصر است که نخستین حادثه ثبت‌شده گرد و خاک در دنیا است
قانون مشخص می کند
رئیس اداره محیط زیست اهواز درباره اینکه زمین های بایر در اطراف اهواز چقدر در ایجاد ریزگردها تاثیر دارد به خبرنگار قدس آنلاین می گوید: زمین بایر تعریف خاص خود را دارد و در قانون به زمین هایی اطلاق می شود که در یک پروسه زمانی مشخص در آن کشت و کار صورت نگیرد، اینکه در یک زمین به مدت یک سال کشتی انجام نشود دلیل نام گذاری به عنوان بایر نیست بلکه به این نوع زمین ها بایش می گویند.
علی بنی عگبه با تاکید بر اینکه بایر معنای وسیعی دارد، توضیح می دهد: این معنای وسیع را قانون مشخص می کند و هر زمینی را نمی توان بایر خواند، زمین هایی که امسال در محدوده خارجی اهواز کشت نشده است به این علت بوده که این اراضی به صورت دیم آبیاری و کشت می شود و به دلیل کمبود باران و عدم رسیدن آب این کشت انجام نشده است.
او ادامه می دهد: همین عدم استفاده به لخت شدن زمین ها می انجامد و زمین خالی از گیاه می شود و این مقدمه ای برای پیوستن این زمین ها به یکی از عوامل ریز گردهاست، اگر این مشکل حل شود این کانونها هم از بین می رود اما در صورت ادامه عدم کشت این اراضی، مشکل نیز به جای خود باقیست.
با توجه به اقداماتی که دولت برای مقابله با پدیده ریزگردها در حدود ۴۰ هزار هکتار از کانون‌های فوق بحرانی گرد و خاک خوزستان انجام می‌دهد، شاید فکر کنید معضل ریزگردها کاملا حل می شود اما اگر اقدامات دولت به پایان برسد و پس از آن با وقوع مجدد پدیده ریزگردها مواجه شویم چه می شود؟
۴۰ هزار زمین بایردر خوزستان
مدیر کل سازمان هواشناسی استان خوزستان به خبرنگار قدس آنلاین می گوید: حدود ۴۰ هزار هکتار زمین بایر داریم که شناسایی شده اند و این اراضی مستعد گردو خاک هستند.
کوروش بهادری با بیان اینکه این زمین ها را می توان کانون گردو غبار نیز دانست، توضیح می دهد: زمین های بایر اطراف اهواز اراضی بیابانی هستند که هم به صورت ماسه ای و هم رسی وجود دارند که در سالهای گذشته به دلیل وجود کانالها، نهرهای هور و آبرفت های ناشی از سیلابها مشروف می شد و زراعت در این زمین ها به صورت دیم بوده و در حال حاضر به خاطر خشکسالی به حال خود رها شده و به منشا ریزگرد تبدیل شده اند.
در این زمینه تحقیقات زمین‌شناسی اهواز نشان می‌دهد که وسعت کانون‌های داخلی که این استان را احاطه کرده‌اند حدود ۳۵۰هزار هکتار یعنی چیزی بیشتر از۲برابر وسعت شهر نیویورک است و بادهای مختلف گرد و خاک‌های این مناطق را به سمت اهواز می‌برد.
۵۰ سال درپی تثبیت ماسه های روان
قائم مقام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان با بیان اینکه استان خوزستان با داشتن جنگل، کوه، دامنه، مرتع و بیابان شرایط منحصر به فردی دارد، عنوان می کند: از ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مساحت استان حدود یک میلیون هکتار آن را سطح جنگل‌ها در بر می گیرد، ۲ و نیم میلیون سطح مراتع و یک میلیون و ۲۷۵ هزار هکتار آن هم سطح بیابان های ما هستند.
احمد رئیس زاده ادامه داد: در سطح بیابان ها، ۳۵۰ هزار هکتار مساحت تپه های ماسه ای روان است که بیش از ۵۰ سال اداره کل منابع طبیعی در حال بیابان زدایی می باشد و ۳۵۰ هزار هکتار هم کانون‌های ریزگرد ها در سطح استان را تشکیل می دهند.
او تشکیل کانون های ریزگرد را متاثر از عوامل مختلفی چون تغییر اقلیم، خشکسالی ها، عوامل انسانی و مدیریتی می خواند و تصریح می کرد اراضی این کانون ترکیبی از مراتعی هستند که پوشش گیاهی آنها از بین رفته، بستر تالاب ها، هورها و برکه هایی که آب آن ها خشک شده و اراضی زراعی دیم کم بازده، که در اثر خشکسالی تبدیل به کانون ریزگرد شده‌اند، و ما در چند سال اخیر اثرات آن را به وضوح مشاهده می کنیم.
نقش تعیین مدیریت در ایجاد کانون ریزگرد
این مقام مسئول اقداماتی را که می توان در این مورد انجام داد؛ دو بخش تقسیم می کند و می گوید: یک بخش تعیین استراتژی ومدیریت برای ایجاد روشی جهت مقابله با این تغییر اقلیم است و بحث دیگر عوامل انسانی و مدیریتی است، که در طرح های عمرانی و عمومی نیز، باید شرایط زیست محیطی را رعایت کنیم.
رئیس زاده با تاکید بر اینکه در اجرای طرح‌ها نیاز است مسائل محیط زیستی و منابع طبیعی را مد نظر قرار داد؛ اظهار می کند: در این مورد باید طرح ها به شکلی اجرا شود که حداقل خسارت ممکن به منابع ملی وارد آید، از سوی دیگر نکته اصلی در این مورد، در بحث انسانی و اقلیمی، خشکسالی و کمبود آب است، بنابراین پیش نیاز رفع این معضلات تامین آب، حقابه تالاب ها و هور ها و مرطوب سازی اراضی که بستگی به شکل عرصه دارد، است.
او می افزاید: نهال کاری، مالچ پاشی و عملیات شورورزی، بوته کاری، باد شکن های غیر زنده و بادشکن های اطراف مزارع، درختکاری حاشیه جاده های فرعی و درختکاری حاشیه کانال ها نیز شیوه هایی هستند که می‌توانند به کاهش ریزگردها کمک کنند.
قائم مقام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خوزستان در پاسخ به اینکه انجام هر یک از این روش ها به چه عواملی بستگی دارد؛ می گوید: روش هایی که برای مهار و مقابله با بیابان زدایی است به عرصه، بافت خاکی، شیب زمین، ای. سی خاک و نحوه تامین آب بستگی دارد، به طور مثال نهال کاری بستگی به شرایط خاک، گونه های متفاوت قابل رشد دارد و به این شکل نیست که فقط یک گونه یا دو گونه را پرورش داد.
لزوم وجود مدیریت ریسک
یکی از فعالان محیط زیست در پاسخ به خبرنگار قدس مبنی برچگونگی وجود زمین ها ی مستعد ریزگرد وجود دارد یا خیر؟ بیان می کند: سازمان محیط زیست در خوزستان قوی نیست، ما در این مجموعه ها مدیریت ریسک نداریم و انتظار داریم تمام مشکلات ما توسط مدیریت بحران حل و فصل شود، وظیفه مدیریت ریسک، پیش‌بینی، جلوگیری و ارائه راهکار است؛ درحالی‌که مدیریت بحران تنها تقابل و واکنش نشان دادن در هنگام بروز حوادث است.
نادر امامی با ابراز تاسف از نادیده گرفتن داشته های طبیعی اظهار می کند: کار کردن با زیست بوم، مستلزم داشتن الفبای زیست بوم است. در حوضه‌های اکولوژی و هیدرولوژی الفبای زیست بوم، نیاز آبی زیست محیطی است اما در هیچ‌کدام از پروژه‌ها به هیچ عنوان این موضوع را در نظر نگرفته اند.
او ادامه می دهد: بسیاری از نقاط خوزستان فاقد رطوبت هستند. در صورت وزش باد غالب با جهت مستقیم از این کانونها، ریزگرد تولید نمی‌شود و یا در صورت تولید، این ذرات در فواصل کم نشست می‌کنند. در صورتی که اگر باد غالب بر فراز کانون‌های گرد و خاک حالت طوفان به خود بگیرد، ذرات گرد و غبار از ۳۰۰ متر تا ۱۵۰۰ متر بالا می‌روند. اکنون وزش باد با سرعت ۱۰ تا ۱۵ متر بر ثانیه توانایی فعال کردن کانون‌های گردوخاک را دارد، یعنی تا این حد خاک ما از نظر رطوبتی و پوشش گیاهی فقیر شده است. کشاورزان نیز به علت عدم تامین حق‌آبه رودخانه‌ها و از دست رفتن رطوبت خاک، کشت و زرع در اراضی خود را رها کرده‌اند، بنابراین راهکارهای موقت برای این معضلات پاسخگو نیست.
بازه زمانی حل ریزگردها یکسال است
در این زمینه مدیر مرکز تحقیقات منطقه‌ای ریزگردها عنوان می کند: اکنون ۳۵۰ هزار هکتار کانون فعال گرد و خاک در خوزستان وجود دارد؛ نباید به مردم القا شود که با کنترل و مهار حدود ۴۰ هزار هکتار از کانون فوق بحرانی گرد و خاک در اطراف اهواز، پدیده گرد و غبار کاملا حل می شود. بازه زمانی اقدامات دولت برای پدیده گرد و خاک، یک سال است؛ تصور کنید ممکن است در این یک سال نهال به سه متر یا عرض بوته‌ها به پنج متر برسد؟
زراسوندی با بیان اینکه این اقدامات فقط در یکی از کانون ها انجام می شود، اظهار می کند: ممکن است یک کانون دیگر نیز فعال شود، پس باید وضعیت کانون‌های گرد و خاک استان را به صورت کامل در نظر گرفت.
او با اعلام اینکه ایران به‌طور ذاتی روی کمربند گرد و خاک دنیا قرار دارد و از طرفی از چهار جهت دارای باد غالب است، تصریح می کند: خوزستان هم از دو جهت باد غالب دارد و درحال حاضر وقوع گرد و غبار در استان ناشی از همین دو باد غالب است.
واقعیت تحمیلی زیست محیطی برای خوزستان
اگر از دید دیگری به معضل ریزگردها بنگرید شاهد رشد فزاینده بیماری‌ها در خوزستان که حاکی از اتفاقات بدی است که در حال رخ دادن است می شوید، اینکه در اهواز یک مرکز بیماری سرطان احداث می شود بیش از اینکه خبر خوشی برای حتی مبتلایان به این بیماری باشد نشان از افزایش موج سرطان در خوزستان و در کنار آن ریه‌های آسیب دیده مردمی می دهد که سالهاست با ریزگردها در جدالند، این امر واقعیتی تحمیلی مسایل زیست محیطی به استان است.
«ریزگردها از سالیان بسیار دور در برخی نقاط جهان از قبیل شمال آفریقا، شمال چین، استرالیا، غرب امریکا و خاورمیانه وجود داشته و تلفات بسیاری نیز بر جای گذاشته است، اما اقدامات این کشورها در راستای احیای پوشش گیاهی و کاشت درختان بادشکن با الگوی مناسب باعث مهار ریزگردها شده است.
در سالهای اخیر، خوزستان به‌طور مداوم شاهد بروز پدیده گردوغبار شدید در شهرهای مختلف به ویژه اهواز است که این مسئله سبب از بین رفتن محصولات کشاورزی و آسیب های دیگری شده و همین دولت مجاب شود از سال گذشته با اختصاص ردیف بودجه جداگانه، کانون‌های بحرانی ایجاد گرد و غبار در خوزستان شناسایی و با اجرای پروژه‌هایی همچون انتقال آب کارون به کانون‌های بحرانی تا سطح نهال‌کاری و احیای زمین‌ها برای مهار کردن کانون های بحرانی گرد و غبار برنامه ریزی کند.»
حال انتظار می رود در اختصاص این بودجه دقت بیشتری برای کانون های بحرانی و قابل توجه تر ریزگردها داشته باشند، شاید اگر برنامه مدون و رو به جلو برای از بین بردن کانون های ریز گرد ها پیاده کنند لااقل بتوان سال های بعد به یک نتیجه کاربردی تر دست پیدا کرد.
نظر شما